اگر میزان تخریب استخوان بیش از ساخته شدن آن باشد، فضاهای بین شبکه ای داخلی استخوان بزرگ میشوند و اصطلاحا پوکی استخوان رخ می دهد. در این وضعیت، استخوان ضعیف شده و با كوچكترين ضربه دچار شکستگی میشود.
این پدیده در سنین سالمندی شایع بوده اما با اقدامات ساده ای میتوان آن را به تاخیر انداخت یا شدت وارده را کاهش داد.
اهمیت پوکی استخوان در این است که اغلب تا زمان شکستگی استخوانی علامتی ندارد. ستون فقرات، استخوان ران، لگن، مچ دست و انتهای ساعد به ترتیب شایع ترین محلهایی هستند که در اثر پوکی استخوان دچار شکستگی میشوند. بسیاری از شکستگیهای ستون فقرات فقط با درد شدید پشت همراه هستند و علامت دیگری ندارند.
انحراف ستون مهره ها در اثر جوش خوردن خودبخودی آنها میتواند از علائم این بیماری باشد.
با بالا رفتن سن، تراکم استخوان به تدریج کاهش می یابد؛ به طوری که از حدود 40 سالگی نیم تا يک درصد در سال کاهش می یابد.
پوکی استخوان در زنان به دلیل کم بودن توده استخوان و پدیده یائسگی شایع تر است. زنان در هر سنی 4 تا 5 برابر مردان دچار شکستگی استخوان میشوند.
در صورت سابقه شکستگی استخوان در بستگان نزديک (پدر، مادر، خواهر و برادر) احتمال ابتلا به شکستگی تا دو برابر افزایش می یابد.
نژاد آسیایی و افرادی که پوست و موی روشن دارند بیشتر در معرض پوکی استخوان هستند.
استخوان بندی ظریف و جثه كوچكتر موجب افزایش احتمال پوکی استخوان میشود.
برخی بیماریها مانند بیماریهای مزمن کبد و کلیه، دیابت نوع 1، افزایش هورمون تیروئید و پاراتیروئید، اختلالات سوء جذب، بی اشتهایی عصبی، پیوند اعضا و برخی سرطانها باعث افزایش احتمال ابتلا به پوکی استخوان میشوند.
مصرف طولانی مدت داروهای حاوی کورتون، داروهای ضد صرع و داروهایی که برای درمان بیماریهای تیروئید مصرف میشوند، موجب بروز پوکی استخوان میشود. این دسته داروها حتما باید با تجویز پزشک و در صورت نیاز با مکملهای دارویی مانند کلسیم و ویتامین D مصرف شوند.
ورزش سبب افزایش رشد استخوانی به ویژه در کودکی و دوران بلوغ میشود. ورزش مناسب و متناسب با سن بطور مستمر موجب افزایش تراکم استخوانی میشود.
کلسیم باعث قوی شدن استخوانها میشود. ویتامین D نیز مثل کلیدی است که باعث ورود کلسیم به استخوانها و استحکام آنها میشود. مصرف این دو ماده در رژیم غذایی به پیشگیری از پوکی استخوان كمک ميكند.
حدود 5 درصد زمین خوردگیها منجر به شکستگی میشوند. مسلما استخوانهایی که استحکام کافی برای حفظ تعادل بدن را نداشته باشند، به راحتی متعاقب نیروهای جزئی مثل زمین خوردن و یا سقوط از پله دچار شکستگی میشوند. به همین دلیل شایع ترین علت شکستگیهای ناشی از پوکی استخوان، سقوط و زمین خوردن است.
عواملی مانند موانع محیطی، نور کم، اختلال بینایی، فراموشی، استفاده از داروهای خواب آور در افزایش احتمال سقوط و شکستگی نقش دارند.
_کاهش قد به میزان حدود 3 سانتی متر نسبت به دوران جوانی.
_قوز در ستون فقرات که به تازگی ایجاد شده باشد.
_شکستگی در اثر ضربه خفیف یا زمین خوردن جزئی.
بخاطر داشته باشید که پوکی استخوان به راحتی قابل تشخیص و درمان است. تشخیص پوکی استخوان توسط پزشک و اندازه گیری تراکم استخوان انجام میشود. اندازه گیری تراکم استخوان، يک روش بدون درد است که با استفاده از دستگاه مخصوصی انجام شده و حدود 15 دقیقه طول میکشد.
در صورت تشخیص پوکی استخوان با بکارگیری توصیه های دارویی و غیردارویی میتوان از پیشرفت آن و شکستگی استخوان که مهمترین عارضه آن است، پیشگیری کرد.
رعایت رژیم غذایی، ترك مصرف دخانیات و فعالیت بدنی مناسب از پیشرفت پوکی استخوان جلوگیری میکند. داروهای موثر در افزایش توده استخوان باید با تجویز پزشک مصرف شوند. در صورت نیاز به این داروها آنها را مطابق دستور دارویی و بطور مستمر استفاده کنید.
_با قرار دادن دستگیره و نرده در محل پله، آشپزخانه و حمام؛ کنترل مستمر موانع عبور و مرور و استفاده از صندلی یا چهارپایه در حمام و آشپزخانه از زمین خوردن جلوگیری کنید.
_اگر از داروهای آرام بخش استفاده میکنید حتما محل رفت و آمد خود را در شب کنترل کنید تا مانعی سر راه شما نباشد.
_قرار گرفتن در معرض نور مستقیم آفتاب به دریافت ویتامین "D" كمك ميكند.
_از منابع کلسیم و ویتامین "D" به اندازه کافی در رژیم غذایی خود استفاده کنید.
_از مصرف دخانیات به هر شکل (سیگار و قلیان) خودداری کنید.
_ورزش مستمر و مناسب را در برنامه زندگی خود بگنجانید.
_غلات، لبنیات، حبوبات، سبزی، ماهی و میوه را در رژیم غذایی خود بگنجانید. _مصرف روزانه 3 لیوان شیر یا ماست کم چرب (یا دو قطعه پنیر بجای هر لیوان شیر) میتواند کلسیم مورد نیاز روزانه بدن را تامین کرده و به سلامت استخوانها كمک ميكند.
_از مصرف نوشابه یا قهوه خودداری کرده و دوغ كم نمک را جایگزین آن کنید.
_روزانه 6-8 لیوان آب بنوشید.
_ماهی ها، جگر و تخم مرغ منابع غذایی حاوی ویتامین "D" هستند. از آنها در برنامه هفتگی غذایی خود استفاده کنید.
اگر قادر به انجام انواع ورزشها نیستید حداقل سه بار در هفته به مدت 20-30 دقیقه پیاده روی کنید. پیاده روی بهترین جایگزین برای انواع ورزشها جهت جلوگیری از پوکی استخوان است.